معماری شهری؛ یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در کاهش جرایم و خشونت اجتماعی
یکی از دشوارترین و مهم‌ترین مسائل در شهرهای جهان بالابودن جرم و افزایش‌یافتن ناهنجاری‌های اجتماعی است. شیوع انواع جرم و ناهنجاری باعث به‌وجود آمدن احساس ناامنی و تحمیل مشکلات مالی بر جامعه، دولت و سازمان‌های قضائی شده است. در این روزها افزایش چند برابری میزان وقوع جرم به موازات افزایش جمعیت در بیشتر کشورهای جهان قابل‌مشاهده است.
به گزارش وبسایت مددکاری اجتماعی ۲۰۱۵ به نقل از روزنامه شهروند؛ از این‌رو طی چند‌سال اخیر عوامل تاثیرگذار در کاهش جرایم از سوی جامعه‌شناسان و روانشناسان مورد بحث و بررسی بسیاری قرار گرفته و یکی از عوامل تاثیرگذار در کاهش جرایم، معماری شهری عنوان شده است.
زمانی که در خیابان یا فضاهای عمومی قدم می‌زنیم، عوامل بسیاری هستند که ما را سر ذوق می‌آورند یا باعث دلمردگی ما می‌شوند، برای مثال نورپردازی در پارک‌ها ما را به وجد می‌آورد یا کوچه‌های قدیمی با خانه‌های مخروبه متروکه باعث خوف و عصبانیت ما می‌شوند. همین امر نشان‌دهنده تأثیر معماری در برهم‌خوردن روان افراد و حتی وقوع جرم است.
کافی است نگاهی اجمالی به پرونده‌هایی چون سرقت، خریدوفروش موادمخدر یا حتی تعرض و مزاحمت بیندازیم تا دریابیم بیشترین اتفاقات در خانه‌های مخروبه قدیمی یا در مکان‌های تاریک اتفاق افتاده است.
همچنین در مطالعات جدید نشان داده شده است که نور و رنگ در وقوع جرم نقش بسزایی دارد. برخی از کارشناسان معتقدند بخشی از آمار میزان جرم به دلایل شرایط روحی و روانی افراد متاثر از کثیفی و بی‌نظمی حاکم بر ساختار شهرسازی فعلی بوده، به همین جهت با زیباسازی شهری و ایجاد امکانات عمومی برای بهبود شرایط روانی عابران، بسیاری از نیازهای روانی این دسته از افراد برطرف شده و باعث کم‌شدن جرم می‌شود، ولی نباید از نیازهای اولیه آحاد جامعه غافل ماند که خود دلیل جرم است.
زندگی در صلح
دکتر عیسی کشوری، وکیل دادگستری و حقوقدان در پاسخ به این سوال که آیا زیباسازی و معماری باعث کاهش جرم می‌شود به «شهروند» توضیح داد: زیباسازی شهر در کاهش جرم نقش بسزایی دارد و با توجه به این‌که محیط زندگی انسان‌ها، خانه و جامعه را دربر‌می‌گیرد باید هردو محیط سالم و زیبا باشد تا آرامش لازم را برای افراد ایجاد کند.
برای نمونه افراد در خانه‌ای با تعداد اعضای خانواده کم و مساحت مناسب در مقایسه با خانواده‌های پرجمعیتی که در یک اتاق زندگی می‌کنند، زندگی شاد و مناسب‌تری خواهند داشت.
نباید فراموش کرد که محیط‌های نامناسب زمینه را برای تربیت نامناسب کودکان که آینده‌سازان جامعه هستند، فراهم می‌کند و آنها ممکن است تحت‌شریط نامساعد به مجرمان خطرناکی تبدیل شوند. بارها دیده‌ایم کودکانی که در خانه‌های بسیار کوچک بزرگ شده‌اند، شاهد رفتارهای نامناسبی از سوی والدین خود هستند که باعث عقده‌های درونی کودکان می‌شود که در بزرگسالی نمود پیدا می‌کند و سبب‌ساز بسیاری از تخلفات و
جرایم می‌شود.
ثاتیر رنگ در جرم
«مطالعات متعدد در حوزه روانشناسی محیطی، شهرسازی، جامعه‌شناسی و جغرافیای شهری بر تاثیر متقابل انسان و محیط بر یکدیگر تأکید دارند. بدین‌معنا که به همان اندازه که انسان‌ها می‌توانند محیط زندگی خود را دستخوش تغییر کنند، عوامل محیطی نیز می‌توانند افکار، احساسات و رفتارهای آنها را تحت‌تاثیر خود قرار دهند.
تاثیر محیط‌ها و فضاهای شهری نه‌تنها در بروز فضایل انسانی موثر است که در صورت عدم‌برنامه‌ریزی یا طرح‌‌ریزی نادرست، ظهور و تشدید رفتارهای نابهنجار اجتماعی را در پی دارد». این حقوقدان ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که کشورمان جرم‌خیز است، معماری شهری تاثیر بسزایی در وقوع جرم دارد. شهری که مردمانش برای رنگ‌آمیزی دیوارها از رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند، مسلما مردم شادی نیستند.
با این حال بسیاری از کشورها هستند که نمای ساختمان آنها رنگی است و اکثر افراد در پوشش از لباس‌های رنگی استفاده می‌کنند که باعث نشاط عمومی و کاهش جرم شود.
اما وقتی از رنگ‌های تیره استفاده شود باعث برهم‌خوردن تعادل روحی و گرایش به افسردگی در بین مردم می‌شود که این امر میل به جرم را در افراد بالا میبرد. برای مثال تاثیر رنگ در کاهش جرم در علم روانشناسی ثابت شده، به همین جهت برای اتاق‌های خواب رنگ‌های آرامش‌بخشی نظیر آبی و سبز درنظر گرفته می‌شود و در مکان‌هایی که دارای هیجان است از رنگ‌های تند و هیجان‌برانگیزی چون قرمز استفاده می‌شود تا به این وسیله افراد را به هیجان بیاورند.
حس امنیت و مکان‌های عمومی
«از نظر روانشناسی مکان‌های عمومی باید مکانی برای آرامش افراد و دوری از دغدغه‌های روزمره باشد، به همین جهت است که در پارک‌ها از آبشارهای تزیینی استفاده می‌شود. یکی از دلایل این موضوع صدای آرامش‌بخش آب است.»
این وکیل دادگستری در خاتمه اضافه کرد: از نظر علمی ثابت شده زمان و مکان و مقدار نور تاثیر شگرفی بر وقوع جرم دارد، به همین جهت معمولا محیط‌های کاری باید بستری امن باشند و اگر در آن محیط نور کم باشد، کارکنان آن‌جا حس امنیت خود را از دست می‌دهند.
همچنین در پارک‌ها، زیرگذرها و سایر مکان‌های عمومی نورپردازی باید به‌گونه‌ای باشد که در چنین مکان‌های عمومی جرمی به وقوع نپیوندد، زیرا در بیشتر موارد دیده شده محل وقوع جرم مکان‌های خلوت و تاریک هستند. متاسفانه در کشور ما تأثیر محیط و نور و چنین مواردی در وقوع یا کاهش آن نادیده گرفته شده است و عزم جدی برای این مورد دیده نمی‌شود و تا زمانی که مسئولان برای پیشبرد این امر اقدام نکنند، کاری از پیش نمی‌توان برد.
«یکی از نیازهای اساسی محیط شهری، امنیت شهری است که ابزارهای مهم تحقق آن پیشگیری از جرم است. در گذشته راهبرد مقابله با جرایم به‌طور عمده متکی بر سرکوب فیزیکی بود. در این راهبرد توجه اندکی به عوامل ساختاری، طراحی و برنامه‌ریزی شهری، اقتصادی و… در ایجاد رفتارهای مجرمانه می‌شد. اما امروزه سخن از ضرورت ایجاد راهکارهای جدید و نوآورانه برای پیشگیری از جرایم در مراحل اولیه و تمرکز بر عوامل بنیادی ناامنی در شهرهاست.»
علی نجفی‌توانا، حقوقدان و وکیل دادگستری در پاسخ به این سوال که آیا وقوع جرم به معماری و زیباسازی شهری بستگی دارد، می‌گوید: مقوله جرم ازجمله مسائل پیچیده‌ای است که از دیرباز تاکنون ذهن مدیران جامعه را به خود مشغول کرده و سعی بر این بوده تا راه‌حلی برای این معضل پیدا کنند.
مطالعات گسترده‌ای پیرامون این موضوع انجام گرفته و از ابعاد مختلفی چون ذهنی، روانی و… بررسی شده، همچنین احتمالی برای علت این پدیده در نظر گرفته شده اما کماکان اختلاف بر سر چگونگی بروز چنین رفتاری است و تا زمانی‌که عوامل اصلی این پدیده شناخته نشود، مسلما مغلوب جرم نخواهد شد. با چنین وضع نابسامانی که وجود دارد تاکنون برخورد با جرم از طریق مجازات این پدیده بوده و آن‌گونه که باید پاسخگو باشد، نبوده است.
مطالعات جدید در قرن ۲۰ نشان داده پدیده‌ای به نام بزهکاری متاثر از شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…. است. با توجه به این اهداف پیشنهاد دادیم پیشگیری‌های عمومی و اختصاصی در جهت مبارزه با این معضل اعمال شود و در عین‌حال برای این کار باید حدود جرایم و کنش‌ها و واکنش‌ها را شناسایی کرد.
تاثیر محیط زندگی بر افراد
«در این میان رفتارهای نابهنجار، جرایم و خشونت‌های شهری همواره یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها و آسیب‌های اجتماعی پیش‌روی مدیریت شهرها و کلانشهرها در جهان بوده است. خشونت را اعمال یک نیروی فیزیکی بر یک شی، فرد یا گروه اجتماعی که به قصد یا بدون قصد سبب زیان یا تخریب دیگری شود، تعریف می‌کنند.»
شاید این ادعا که آمار جرم در کشور ما بالاست درست باشد، ازجمله روی آوردن به موادمخدر و مصرف آن در کشور ما بالاست. موقعیت جغرافیایی خاصی که در آن قرار داریم و ورود موادمخدر از کشورهای همسایه به نوعی بلای جان جوانان شده است، به همین دلیل فقط نمی‌توان محیط شهری را عامل افزایش جرایم دانست، هرچند طبق مطالعاتی که انجام‌شده مشخص شده شهر و محل سکونت از اهمیت بالایی برخوردار است.
این استاد دانشگاه در ادامه توضیح داد: اصولا در کشورهایی که نیازهای اولیه چون خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت رفع شده و مشکلات اقتصادی، فرهنگی همچون کشور ما را ندارند، فضا و محل سکونت، خیابان‌های مهندسی‌شده و ساخت و طراحی اصولی خیابان‌ها به کمک نهادهای مسئول در جهت کاهش جرم آمده است. افراد در چنین محیطی فشار کمتری را متحمل می‌شوند و عمدتا در چنین فضاهایی دچار تنش‌های کمتری می‌شوند.
نجفی‌توانا در خاتمه بیان کرد: طبق مبانی مدیریت بحران هرچه تحریکات خارجی را کم کنیم، وقوع جرایم به مراتب کمتر می‌شود. بنابراین باید توجه داشته باشیم زمانی که هوا گرم یا ترافیک سنگین است، سیستم عصبی مردم تحریک‌پذیرتر می‌شود و در عین حال پرخاشگری بیشتر داریم.
این نشان‌دهنده این موضوع است که با مدیریت شهری، جرایم نیز کاهش پیدا می‌کنند ولی نباید با اموری از این دست، مسائل اولیه جامعه که زیربنای همه جرم‌ها هستند، نادیده گرفته شوند، زیرا با بهبود شرایط اقتصادی، سبک زندگی و امید به زندگی در افراد بالا می‌رود و باعث کاهش جرم می‌شود.
باتوجه به موارد یاد شده در این گزارش به این موضوع پی می‌بریم که از عوامل ارتکاب معماری شهری، نورپردازی و استفاده از رنگ‌هایی است که در علم روانشناسی استفاده از چنین رنگ‌هایی باعث افسردگی می‌شوند. به همین جهت باید با زیباسازی شهر و ایجاد فضای‌های سبز باعث شادابی و افزایش روحیه افراد شد تا امید به زندگی افزایش یابد و وقوع جرم کاهش پیدا کند.
